آیا تبعیت از ولی فقیه محدود به دوران غیبت است؟

بسم الله الرحمن الرحیم

اشاره: آگاهی غبارهای غلیظ آن قدر یک مفهوم اصیل و ناب را در چنبره‌ی خود قرار می‏دهد که ممکن است آن غبارها در چشم کسانی جلا و صیقل آن مفهوم اصیل را چنان بپوشاند که ماهیّت آن حجاب با ماهیّت مفهوم اصلی، اشتباه شود. موضوع مهدویّت و ظهور امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) نیز از این دست مقوله‌ها است، بنابراین نباید تزریق آگاهی به لایه‏ های مختلف مردم صرفاً معطوف به زمان شبهه پراکنی باشد، یعنی همان شیوه‌ای که متأسفانه بسیاری از فعالان این حوزه در پیش می‏گیرند و حیطه‌ی فعالیتی خود را صرفاً در دایره‌ی شبهه زدایی تعریف می‏کنند.

 

گفت‏ و‏گوی ما با دکتر «سیدمجتبی عزیزی»، دانش ‏آموخته‌ی معارف اسلامی، علوم سیاسی و عضو هیأت علمی دانشکده‌ی الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام) می‏کوشد زوایایی از بحث تحریف در مهدویّت را آشکار سازد.

· امروز بحث مهدویّت، انتظار و ظهور به واسطه‌ی برخی از انحراف‏ها در جامعه و رسانه‏ های کشور بازتاب گسترده‌ای پیدا کرده است. اگرچه شاید یکی از کارکردهای مثبت این قضیه پیراسته شدن ذهنیّت‏ها و تغلیظ آگاهی‏های عامه در این‏باره باشد اما به هر حال آن فقر آگاهی را که حتی نخبگان ما هم در این باره به آن مبتلا هستند، گوش زد می‏کند. در ابتدا اگر مطلبی برای آغاز گفت‌وگو دارید، بفرمایید؟

- مهدویّت موضوعی قطعی و یقینی است و نه تنها جایگاه جدّی نزد شیعیان و اهل سنت دارد بلکه در ادیان الهی حتی آن دسته‏ای که با تحریف‏های گسترده‏ای در آن روبه‌رو هستیم، ریشه‏های مهدویّت هنوز پابرجا است اما نکته‏ای که می‏خواهم بر روی آن تأکید کنم این مطلب است که اگر ما امروز درباره‌ی تلقی و تعبیر نادرست و انحرافی از مهدویّت سخنی می‏گوییم این به آن معنا نیست که بتوان در اصل مهدویّت خدشه‏ای وارد ساخت.

زمانی که سیر تاریخی مهدویّت را دنبال می‏کنید متوجه خواهید شد امت پیامبر به جد معتقد بودند مهدی(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) ظهور خواهد کرد. اتفاقاً همین اعتقاد قطعی و یقینی باعث شده است عده‏ای در طول تاریخ تلاش کنند از ماهیّت و جوهره‌ی اصیل مهدویّت سوءِ استفاده کنند. ماجرا نیز صرفاً به دوره‌ی پس از غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) برنمی‏گردد، ما پیش از ولایت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) با جریان‏هایی روبه‌رو هستیم که با ادعای مهدویّت، قیام می‏کنند که از آن جمله می‏توان به قیام «حسنی‏ها» در دوره‌ی امام جعفر صادق(علیه‌السلام)، قیام «محمد نفس زکیه» و پدرش «عبداله محض» اشاره کرد که مدعی بودند مهدی هستند.

البته مشخص بود که امام معصوم(علیه‌السلام) از پیوستن شیعیان به قیام این‌ها جلوگیری می‏کند اما به خاطر ظرفیت‏هایی که در مهدویّت وجود داشت و اعتقادی که امت پیامبر از شیعه و سنی به این بحث داشتند این امکان فراهم شده است که در طول تاریخ جریان‏هایی انحرافی از میان شیعیان و اهل سنت به پا خیزند.

بنده می‏توانم از قیام فردی به نام «مهدی» که از اهل تسنن بود نام ببرم که صد و چند سال پیش در «سودان» اتفاق افتاد. این فرد ادعا داشت مهدی است، اتفاقاً توانست خارطوم و چند شهر مهم سودان را تصرف کند و چند صباحی استعمار انگلیس را هم کنار بزند اما بعدها شکست خورد. به هر حال حول و حوش و اطراف مهدویّت و ظهور کسانی بوده‏اند که با انگیزه‏های شخصی خواسته‏اند از باور مردم نسبت به این حقیقت سوءِ استفاده کنند.

تاریخ پیش روی ما است. به عنوان مثال خاندان «بنی‏حسن»- فرزندان امام حسن(علیه‌السلام) که بعدها از اهل بیت(علیه‌السلام) فاصله گرفتند- می‏خواستند قیام کنند، دیدند چه محرکی بهتر از مهدویّت می‏تواند آن‌ها را یاری کند، از این رو شروع کردند به جعل حدیث و به احادیث ساختگی، پر و بال دادند.

· امروز گاهی از  سوی برخی جریان‏ها این گونه القاء می‏شود که جامعه و کشور به شکل مستقیم از سوی امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) اداره می‏شود، جدای از ایرادات فراوانی که به این نظر می‏توان وارد دانست از جمله معضلاتی که در این صورت به پای حضرت نوشته می‏شود، آیا این سخنان با هدف نادیده گرفتن ولی فقیه صورت نمی‏گیرد؟

· این تلقی حاصل یک فهم غلط از ولایت فقیه و مصداق انحرافی آشکار در مسأله‌ی مهدویّت است.

متأسفانه بعضی ادعا می‏کنند که  مسأله ‏ی ولایت فقیه  متعلق به دوره‌ی غیبت است، در حالی که به هیچ عنوان این گونه نیست. ولایت فقیه جانشینی امام معصوم(علیه‌السلام) است به نصب عام. این نصب می‏تواند در زمان امام معصوم(علیه‌السلام) صورت گرفته باشد یا بعد از امام باشد. اصلاً یکی از مهم‌ترین ادله‌ی ولایت فقیه، مقوله‌ی «معمربن‏ حنظله» است. این راوی حدیث، خدمت امام صادق(علیه‌السلام) می‏رسند و عرض می‌نمایند: «آقا! دو نفر از شیعیان سر مسأله‏ای که به حکومت مربوط است و به قضاوت – کاری که به سلطان مربوط است یا به قاضی- اختلاف دارند. اجازه هست این دو به حاکمانی که از جانب شما نیستند مراجعه کنند؟» امام فرمودند: «خیر! راوی می‏پرسد پس چه کنند؟» امام برای آن دو ولی فقیه تعیین می‏کند و می‏فرماید: «من این فرد را حاکم قرار داده ‏ام.» ملاحظه می‏کنید که امام صادق(علیه‌السلام) در عصر خود به نصب عام، ولی فقیه تعیین می‏کند، این طور نیست که ولایت فقیه صرفاً در دوره‌ی غیبت، واجد معنا باشد.

· اصلاً گریزی هم جز این نبوده است؛ به هر حال آن زمان سرزمین اسلام سرزمین بزرگی بوده و طبیعی است که امام معصوم(علیه‌السلام) افرادی را برای ارایه‌ی امور عقیدتی و حکومتی، می‏ گمارده است؟

- دقیقاً! امام معصوم(علیه‌السلام) همه جا شخصاً نمی‏تواند حکومت کند. فرض کنید دوره‌ی حکومت امام علی(علیه‌السلام)، حضرت در کوفه مستقر بودند و افرادی را از طرف خود به جاهای مختلف می‏فرستادند، برخی از این افراد ولایت داشتند و برخی صرفاً کارگزار بودند. برخی از این مأموران حاکم کل نبودند، مأموریتی را انجام می‏دادند و برمی‏گشتند اما برخی مثل «مالک‏اشتر» ولی بودند. از جانب امام(علیه‌السلام) به این قبیل افراد امور مربوط به قضاوت، لشکری و کشوری تفویض شده بود.

یکی از ادله‏های ولایت فقیه، خطبه‌ی 31 نهج ‏البلاغه است که امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در آن خطبه می‏فرمایند: «کسی را که می‏خواهیم حاکم کنیم، شش شرط دارد، بعد در ادامه شروط را می‏شمارند که عالم باشد، ترسو نباشد، ظالم نباشد، رشوه ‏گیر نباشد و قس ‏علی‏ هذا پس اگر امروز کسی ادعا کند که ما وارد دوره‌ی ظهور امام معصوم(علیه‌السلام) شده ‏ایم، باید گفت به فرض که این رخداد اتفاق افتاده باشد اما نمی‏توان از این عبارت که «ما وارد دوره‌ی ظهور شده ‏ایم» نتیجه گرفت که «تبعیت از ولایت فقیه دیگر واجب نیست.»

· اصلاً ادعای رابطه با امام زمان(عجل‌الله‌تعالی) تا چه حد پذیرفتنی است؟ به هر حال این افراد باید با شواهدی به این امر برسند که ما وارد دوره‌ی ظهور شده ‏ایم.

- در دوره‌ی غیبت امکان رابطه با امام عصر(عجل‌الله‌تعالی) وجود دارد. برخی از این امکان به عنوان ظهور جزیی یاد می‏کنند، ظهور جزیی یعنی این که امام معصوم(علیه‌السلام) در پرده‌ی غیبت قرار دارند اما ممکن است یک وقت فردی، عالمی خدمت امام برسد. علمای شیعه و بزرگانی هم در این‏باره تألیفاتی داشته‏اند اما نکته این‌جاست که این رابطه یا دیدار نباید وسیله‏ای برای دکان و بازار درست کردن باشد، به هیچ وجه بزرگانی که در دوره‌ی خودشان ارتباطی با امام داشته‏ اند آن را فاش نکرده و اظهار می‌داشتند که از طریق یک واسطه این مطالب را شنیده‏اند، این بزرگان می‏دانستند که اگر این رابطه‏ ها علنی شود ماجرای تکالیف و احکام به هم می‏خورد.

· طبیعی است بهترین فرصت برای کذاب‏ها فراهم می‏شود.

- دقیقا همین است. اصلاً وقتی می‏گوییم تکالیف و احکام به هم می‏خورد به همین معنا است، یعنی وقتی به کسی که ادعا می‏کند با امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) ارتباط دارد می‏گویید چرا فلان مسأله و موضوع را رعایت نمی‏کنید، چرا به مال مردم دست درازی می‏کنید، چرا فلان واجب شرعی را زیر پا می‌گذارید، می‏گوید من با امام مرتبط هستم. به خاطر همین است که باب این ادعاها را بسته‏اند، به تعبیر آن بیت معروف «هر که را اسرار حق آموختند/ مهر کردند و دهانش دوختند»

ادعای رابطه با امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) انحرافی خطرناک است، مگر نه این است که بابیت و بهاییت از همین جا آغاز شد، یک سری افراد آمدند و گفتند ما باب و راه رابطه با امام زمان(عجل‌الله‌تعالی فرجه الشریف) هستیم.

· همان‏طور که شما اشاره کردید ظرفیت‏های انگیزشی و محرکی که در مهدویّت وجود دارد باعث شده است فرصت طلب‏ها و منحرفان همواره به چشم طمع و طعمه به این موضوع نگاه کنند. از این زاویه آیا پشتیبانی‏های پشت پرده‌ی انگلستان از بابی‌گری و جریان‏های تحریف مهدویّت قابل ردیابی است؟

- در علوم سیاسی به این توطئه‏ها، توطئه‏ های خوب می‏گوییم، یعنی توطئه‏ای که نتوانی ثابت کنی اما به هر حال این مسأله وجود دارد که قدرتمندان در طول تاریخ تلاش کرده‏اند از اعتقادات مردم در جهت غارت منابع معنوی، ثروت و سرمایه‌ی مادی آن‌ها سو استفاده کنند، بنابراین احتمال این توطئه ‏ها به هیچ وجه بعید نیست. شما وقتی به سرچشمه ‏های بابی‏گری و بهایی ‏گری نزدیک می‏شوید، مشاهده می‌کنید اول نیامدند بگویند ما مذهب و دین جدیدی آورده‏ ایم. گفتند رهبر ما با امام زمان(عجل‌الله‌تعالی) رابطه دارد و امام معصوم(علیه‌السلام) دستور داده که برخی از احکام از جمله حکم «حجاب»، برداشته شود.

آن‌ها در واقع با طراحی مسایلی خاص می‏خواستند افرادی که ضعیف ‏النفس هستند را دور خودشان جمع کنند، هم‌چنان که این اتفاق افتاد و یک سری افراد را در دشت قزوین جمع کردند و بعد هم نماینده‌ی باب آمد و گفت در آستانه‌ی ظهور امام زمان(عجل‌الله‌تعالی) حکم حجاب، برداشته شده است.

منبع